فعالیتهای فرهنگی
مساجد فعال از جهت فرهنگی به صورت مهم ترین پایگاه فعالیتهای دینی در فضای جامعه تأثیر عمیق و ژرف داشته، معادلات فرهنگی اطراف خویش را به سود عبودیت الهی تغییر می دهند و این امر در صورتی است که مدیران مساجد خصوصا روحانیون به خوبی از جایگاه معنوی مسجد در مسیر بایسته آن سود جویند.
فعالیتهای فرهنگی دینی در مساجد می تواند از تنوع بسیاری برخوردار بوده، به تناسب نیازمندیهای منطقه، نوع مخاطبان و… دارای متغیّرهای فراوان باشد؛ لیکن در اینجا از باب نمونه برخی از فعالیتهای فرهنگی مساجد را گوشزد می نماییم.
ذکر این نکته ضروریست که برخی از کارکردهای مثبت مسجد جنبه عبادی دارد، لیکن با توجّه به تأثیر انکارناپذیر این عبادات در فرهنگ اجتماعی و تصحیح زیر ساختهای فرهنگی جامعه و آثار مثبت تربیتی آن، در مقوله فعالیتهای فرهنگی مطرح می گردد.
1. نماز جماعت
یکی از مهم ترین فعالیتهای عبادی ـ فرهنگی مساجد، برقراری نماز جماعت در سه نوبت صبح، ظهر و شب می باشد.
ائمه جماعاتی که به نماز جماعت در سه نوبت اهتمام جدّی دارند، در فعالیتهای دیگر مسجد هم از موفقیت بیشتری برخوردارند.
اگر نماز جماعت منظم بوده، حواشی بیش از حد نداشته باشد، توسط مردم مورد استقبال قرار می گیرد.
2. عبادت فردی
یکی دیگر از مسائل عبادی که می تواند در فرهنگ تأثیر جدّی داشته باشد، ترویج پرستش، عبادت، نیایش و توبه فردی و خلوت کردن آدمی با خدای خویش در خانه معبود است.
این سنت حسنه که در صدر اسلام مورد اهتمام فراوان مسلمانان بوده، امروزه در بین ما خیلی کم رنگ شده است و به ندرت دیده می شود شخصی برای مناجات با معبود به صورت فردی به مسجد پناه برده، نماز حاجت بخواند، به نیایش با پروردگار خویش بپردازد، و از گناهان خویش توبه کند؛ از اینرو بسیار بجاست که این سنت پسندیده توسط مبلغان گرامی احیاء گردد.
3. قرائت قرآن
یکی از فعالیتهای عبادی دارای تأثیر فرهنگی فراوان، خواندن قرآن در مساجد است که این امر هم از توجّه گسترده برخوردار نبوده است؛ البته اخیرا در برخی از مساجد بعد از نماز عشاء یک صفحه از قرآن به صورت گروهی خوانده می شود. گرچه این حرکت زیبا و ارزشمند است لیکن با حدّ بایسته، فاصله بسیار دارد.
4. سخنرانی
از صدر اسلام تاکنون همراه با نیایش در مساجد، بیان معارف دین مطرح بوده است. پیامبر صلی الله علیه و آله خود به این امر مهم توجّه داشته اند و در طول تاریخ اسلام مساجد محل نشر معارف دینی بوده است و اکنون نیز مبلّغان دینی به بیان عقاید، احکام، اخلاق، مسائل سیاسی اسلام و… پرداخته، مردم را با اعتقادات و وظایف شرعی خود آشنا می سازند.
5. آموزش قرائت نماز و قرآن
از آنجا که طبق فتاوای مراجع شیعه لازم است نماز به عربی صحیح خوانده شود، از مهم ترین اموری که باید مبلغان محترم به آن بپردازند تصحیح قرائت نماز است. برای دستیابی به این هدف می توان با تشکیل گروههای متعدد به سرپرستی کسانی که قرائت آنان کاملاً مورد تأیید است، همه مردان، زنان، کودکان و جوانان را مورد آموزش قرار داد.
همچنین می توان با تشکیل کلاسهای آموزش قرآن و تجوید، از سویی قرائت قرآن را ترویج نمود و از سوی دیگر قرائت نماز افراد را تصحیح کرد.
ناگفته نماند که برای ایجاد انگیزه در بین مردم، ابتدا لازم است در سخنرانیهای عمومی احکام مربوط به قرائت نماز برای مردم بیان شود، سپس از آنان دعوت شود تا در جلسات تصحیح قرائت نماز شرکت کنند.
همچنین رعایت حدود سنّ و شخصیّت مخاطبان در این حرکت لازم است؛ زیرا برخی حاضرند قرائت خود را با روحانی تصحیح کنند، اما اگر گفته شود که در بین مردم یا در جلسات نزد افراد دیگر انجام دهند، از این امر خودداری خواهند کرد.
6. تفسیر قرآن
مهم ترین منبع معارف اسلام، قرآن مجید است که مساجد با پرداختن به آن اصلی ترین وظیفه را انجام می دهند.
پرداختن به قرآن و تفسیر چندین مزیّت دارد:
الف. صِرف ارتباط با قرآن سازنده بوده، روح آدمی را پرورش می دهد. این تأثیرپذیری برای مبلّغ ضروری بوده، در جهت نشر معارف دین به او کمک خواهد کرد و مبلّغ بدین وسیله قبل از هرچیز به پرورش روح خود می پردازد.
ب. در قرآن از همه آنچه سعادت بشر در گرو آن است سخن به بیان آمده و جامع ترین کتاب می باشد. ایجاد پیوند بین مردم و قرآن، آنان را در فراز و نشیبهای اجتماعی حفظ می کند. در قرآن عقائد، اخلاق، تاریخ و مطالب بسیار متنوع و جذّابی وجود دارد که برای مردم مفید و سازنده است.
ج. بیان مباحث قرآنی از سویی موجب افزایش علم مبلّغ گردیده و از سوی دیگر سخنرانیهای او را از حالت تکراری بودن بیرون می برد.
د. به طور کلّی بهترین پایگاه طرح مباحث قرآنی مساجد بوده، باید همگان به این امر اساسی توجه داشته باشند.
امام سجاد علیه السلام می فرماید: «قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله : مَنْ سَمِعْتُمُوهُ یُنْشِدُ الشِّعْرَ فِی الْمَساجِدِ فَقُولُوا فَضَّ اللّه ُ فاکَ اِنَّما نُصِبَتِ الْمَساجِدُ لِلْقُرآنِ؛(1) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: به هر کس که شنیدید در مساجد شعر می سراید، بگویید: خدا دهانت را بشکند، مساجد فقط برای قرآن ایجاد شده است.»
7. دعا و نیایش
گرچه در مساجد باید زمانهایی با سکوت کامل همراه باشد تا افراد بتوانند به دور از هیاهو و با آرامش به خود بیاندیشند و با خدای خود خلوت کرده، به راز و نیاز بپردازند؛ اما در برخی از موارد هم می توان با خواندن دعا به صورت جمعی و با بیان و توضیح فرازهایی از دعا، روحیه معنوی را در مردم تقویت کرد.
8. مشاوره معنوی
یکی از معضلات جوانان متدیّن آنست که دغدغه های فراوان معنوی دارند که اگر راهنمایی نشوند دچار افراط و تفریط شده، گاهی به انحراف کشیده می شوند. اگر مبلغان زمانی را برای این امر اختصاص داده و اعلان کنند که افراد می توانند مثلاً یک ساعت به غروب آفتاب هر روز برای مشاوره معنوی، عبادی، به صورت فردی یا گروهی بنابر میل خود مراجعه کنند، می تواند ضمن ایجاد انس بیشتر با روحانی، زمینه ساز اصلاح حرکتهای خداجویانه مردم باشد.
برای دستیابی به نتایج مثبت، مبلّغ باید ابتدا گوشی شنوا داشته و سنگ صبور باشد و بعد از شنیدن کامل سخنان و شناخت دقیق مشکل، به راهنمایی مردم با توجّه به دستورات دینی بپردازد.
در مواردی که مبلّغ در راهنمایی خود با مشکل مواجه شد، باید به مراجعه کننده بگوید: من درباره سؤال شما باید مطالعه کنم و سپس پاسخ شما را بگویم.
9. جلسات پرسش و پاسخ
یکی از فعالیتهای دیگر مساجد، برگزاری جلسات پرسش و پاسخ است. در این جلسات که به صورت عمومی برگزار گردیده و می تواند یک شب از شبهای هفته به آن اختصاص یابد، پس از طرح سؤال توسط مردم، روحانی به پاسخگویی می پردازد. این برنامه باید با ظرافت و دقت برگزار گردد تا موجب وهن روحانی نشود.
مبلّغ می تواند سؤالات را گردآوری و پس از مطالعه، در هر شب به یک یا چند سؤال بپردازد و پاسخ افراد را مطرح کند.
10. کلاس برای کودکان
تشکیل کلاسهای خاصّ برای کودکان، به مبلغ کمک می کند تا با زبان خاص کودک بحثی را ارائه و از این طریق زمینه ارتباط نسل آینده را با مسجد و روحانی فراهم سازد و در این راستا، نقش پذیرترین گروه انسانی را با انوار معارف اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام آشنا سازد.
11. نوجوانان و جوانان
از آنجا که این قشر در معرض آسیبهای جدّی اخلاقی ـ اجتماعی قرار دارند، با ایجاد محیط انس در مسجد و واکسینه کردن این افراد در برابر مشکلات خاص خود، می توان آنان را در اقیانوس زلال معارف دینی حفظ کرده، از انحراف آنان جلوگیری نمود.
12. کتابخانه و نوارخانه
مدیران مسجد می توانند با ایجاد کتابخانه و نوارخانه دینی و با حفظ دقیق حدود شرعی، از این طریق زمینه هدایت و رشد معنوی گروهی را فراهم سازند.
مبلّغ باید با دقّت فراوان کتابهای مسجد را زیر نظر داشته باشد تا مسجد پایگاه نشر کتابهای انحرافی و ترویج باطل نگردد.
